Hoe de liefde voor Chinese cultuur een Nederlandse patriciër naar Taiwan voerde
Simeon Vonk
In de loop van de geschiedenis hebben veel Nederlandse mannen en vrouwen vrijwillig gediend in buitenlandse legers. Sommigen zochten avontuur, anderen gingen voor het geld. Er waren ook mensen die gedreven werden door idealisme en liefde voor een ander land dan hun geboorteland. Een van die idealisten was Willem van Lennep, de man die bekend werd als Yuan-tao Liu. Liu’s liefde voor de Chinese cultuur leidde hem door slagvelden, schuilkelders, en uiteindelijk naar een veteranendorp in het zuiden van Taiwan.
Jeugd als rijkeluiszoon
Willem Hendrik van Lennep werd in 1911 in Amsterdam geboren. Zijn ouders kwamen allebei uit patriciërsfamilies. Willems jeugd was bevoorrecht. Toen hij zes jaar oud was, verhuisde zijn familie naar Huis de Trompenburgh, een landhuis in ‘s-Graveland bij Hilversum. Hier lag de kiem voor Willems liefde voor de Chinese cultuur.
Huis de Trompenburgh was rijkelijk versierd met artefacten van het Chinese keizerlijke hof, die in de achttiende eeuw waren verzameld. Onder de indruk van de porseleinen vazen en lakwerkschermen om hem heen, besloot Willem Chinees te gaan studeren. Zijn fascinatie voor de Chinese cultuur werd nog groter toen zijn vader stierf en zijn moeder hem een familiegeheim onthulde; de familie van Lennep was tegen haar huwelijk met Willems vader omdat haar familie van gemengde etnische afkomst zou zijn. Hierdoor verdiepte Willem zich enthousiast in de genealogie van haar familie. Het bleek dat hij afstamde van een Chinese vrouw genaamd Ah-nio Lauw. Deze onthulling gaf Willem een diep gevoel van verbondenheid met het Chinese volk. Tegelijkertijd maakte de afkeuring die hij voelde door de familie van Lennep dat hij zich vervreemd voelde van Nederland. Hij vertelde zijn moeder over zijn vastberadenheid om naar China te verhuizen. Ze accepteerde dit, maar waarschuwde hem dat de Chinezen hem nooit als gelijke zouden accepteren. Willem antwoordde dat het hem niets kon schelen, omdat hij zich in Nederland toch nooit thuis zou voelen.
Vertrek naar China
Voordat Willem naar China verhuisde, maakte hij kennis met de Chinese gemeenschap in Amsterdam en volgde hij privélessen Chinees in Leiden. Hij raakte bevriend met de beroemde sinoloog en auteur Robert van Gulik. Na een jaar in Leiden zette hij zijn studie Chinees voort in Parijs, waar hij politiek actieve Chinese studenten ontmoette en zich aansloot bij de Kuomintang. Met behulp van de Amsterdamse en Parijse connecties reisde Willem in 1933 naar China. Hij vestigde zich in Guangzhou en trouwde met een Chinese vrouw genaamd Liang Kwei-yen. Ze kregen samen een dochter,
Toen Van Lennep de dreiging van een algehele militaire confrontatie tussen China en Japan zag toenemen, besloot hij naar Nanjing te verhuizen en zich in te schrijven bij de Whampoa Academy, om officier te worden in het Chinese leger. Hiervoor moest hij afstand doen van zijn Nederlandse nationaliteit en officieel zijn naam veranderen in Liu Yuan-tao.
Dienst in oorlogstijd
Nadat hij was afgestudeerd als eerste luitenant, werd Liu in 1938 naar het front in Henan gestuurd. Hij diende in een eenheid die was uitgerust met zware artillerie en een cruciale Chinese spoorlijn verdedigde tegen de Japanse opmars. Liu zou het grootste deel van de oorlog echter niet aan het front doorbrengen maar in de tijdelijke Chinese hoofdstad Chongqing.
In Chongqing produceerde de internationale afdeling van de Kuomintang-regering haar radio-uitzendingen, bedoeld om luisteraars in heel Azië van nieuws over de oorlog te voorzien. Liu kreeg de opdracht om de uitzending in het Nederlands en Duits te presenteren. De internationale afdeling had weinig apparatuur om mee te werken en miste een geluidsdichte studio. Zo viel tijdens de nieuwsverslaggeving zelfs het geluid van kwakende eenden en blaffende honden op de achtergrond te horen. Ondanks de provisorische omstandigheden werd toch het beoogde publiek bereikt. Toen Liu terugkeerde naar Nederland, werd hij benaderd door overlevenden van Japanse concentratiekampen in Nederlands-Indië; ze herkenden zijn stem van de radio-uitzendingen waar ze stiekem naar hadden geluisterd.
Toen de Tweede Wereldoorlog ten einde liep en de machtsstrijd tussen de Chinese nationalisten en communisten weer oplaaide, bleef Liu trouw aan de Kuomintang. Hij verzette zich fel tegen de Chinese communisten vanwege hun religieuze intolerantie. In 1948 stapte Liu over naar de marine en volgde een navigatietraining. Nadat hij op een missie was gestuurd naar de Zhoushan-archipel, kreeg hij te horen dat zijn familie was geëvacueerd naar de Zuid-Taiwanese stad Zuoying. Liu kreeg het bevel om ook daarheen te verhuizen. Hoewel hij het zich toen nooit had kunnen voorstellen, zou Liu nooit meer voet op het Chinese vasteland zetten en zou hij Zuoying de rest van zijn leven zijn thuis noemen.
De patriot van Ziqiang New Village
Liu en zijn familie vestigden zich in Ziqiang New Village, een dorp voor militairen in Zuoying in Kaohsiung. Soortgelijke dorpen, bestaande uit huizen met één verdieping, werden in de jaren na de Tweede Wereldoorlog in allerijl overal in Taiwan gebouwd om duizenden Chinese militairen en hun families te huisvesten.
In Zuoying maakte Liu snel naam voor zichzelf als vice-directeur van de plaatselijke bioscoop. Liu’s strikte gedrag in de bioscoop maakte hem een legendarische figuur in de regio. Hij liet bezoekers patriottische liederen zingen voordat ze de bioscoop binnenkwamen en berispte luid degenen die zich niet aan de regels hielden. Bezoekers die probeerden om snacks of betelnoten de bioscoop binnen te smokkelen, werden op dezelfde manier behandeld en weggestuurd. Liu paste zijn strikte discipline toe op alle bezoekers, ongeacht rang of status. Hoewel deze rechtvaardigheid hem de frustratie van hoge officieren opleverde, maakte het hem populair onder de gewone dorpsbewoners.
Niet alleen Liu’s strengheid viel op in Zuoying, maar ook zijn patriottisme. Als Liu merkte dat mensen op nationale feestdagen de vlag niet uithingen, klopte hij op hun deuren en vermaande hen dat ze niet patriottisch genoeg waren. Hoe patriottisch Liu ook was, hij bleef in de ogen van zijn dorpsgenoten in Zuoying een buitenlander. De waarschuwing van Liu’s moeder bleek profetisch. Toch voelde Liu zich door en door Chinees. Wanneer iemand hem Nederlander noemde of hem vertelde dat hij gebruik moest maken van de faciliteiten voor buitenlandse bezoekers, antwoordde Liu streng dat hij Chinees was.
Terugkeer naar de Lage Landen
Kort na zijn afscheid van de marine keerde Liu in 1962 voor het eerst in decennia terug naar Nederland om de erfenis van zijn overleden moeder te beheren. Dit bezoek werd een soort persreis om de zaak van Taiwan (ROC; Republic of China) te promoten bij het Nederlandse publiek. Liu verscheen in meerdere kranten- en tijdschriftartikelen. Hij werd geciteerd over hoe hij in China was gekomen en waarom de situatie in Taiwan van cruciaal belang was voor de vrije wereld. Ook was hij te zien in een televisiereportage over Taiwan.
In de jaren 60 en 70 verbleef Liu enkele jaren in Nederland en België, in dienst van de Kuomintang. In die tijd hield hij de Chinese scheepvaart naar de lage landen in de gaten en voorzag hij Nederlandse nieuwsbronnen van (anonieme) pro-ROC-rapporten.
Aanvankelijk was de pro-ROC lobby, waar Liu deel van uitmaakte, erop gericht om steun te winnen van het grote publiek door pro-Kuomintang informatie te publiceren en diplomatieke schandalen met de Volksrepubliek China (PRC) aan te wakkeren. Nadat duidelijk werd dat deze strategie niet werkte, verschoof het doel naar het opbouwen en verbeteren van economische banden tussen Nederland en Taiwan. Deze strategie was veel succesvoller en maakte dat Nederlandse bedrijven, waaronder Philips, floreerden in Taiwan. Nederland en Taiwan zijn tot op de dag van vandaag belangrijke handelspartners.
Liu keerde begin 1976 terug naar Taiwan en bleef samenwerken voor de autoriteiten vanwege zijn diepgaande kennis van zowel Chinese als Europese culturen en gebruiken; een ‘interculturele communicator’ zoals we die rol vandaag de dag zouden noemen.
Yuan-tao Liu heeft zijn lange leven nooit afstand gedaan van zijn liefde voor de Chinese cultuur en de idealen waar hij zich al op jonge leeftijd voor had ingezet. Hij overleed in 2001 op 90-jarige leeftijd.
Simeon Vonk is sinoloog, historicus, en biograaf van Willem van Lennep oftewel Liu Yuan-tao. Hij werkt voor Nuffic als expert op het gebied van Aziatische onderwijssystemen.
